Circulair ontwerpen

Laatst bijgewerkt: 25 mei 2022

In Nederland hebben we samen een ambitie: in 2050 volledig circulair zijn. In een circulaire economie zijn materialen en grondstoffen herbruikbaar en wordt verspilling voorkomen. Witteveen+Bos werkt in uiteenlopende projecten aan circulaire oplossingen. Ambities worden vertaald naar innovatie- en transitiestrategieën, en via innovaties komen we met slimme oplossingen die we intern of samen met klanten ontwikkelen en tot realisatie brengen. We zien de ontwerpketen veranderen en ook ons werkproces verandert. Twee experts op het gebied van circulair ontwerpen vertellen hoe we door de juiste condities te creëren nog meer waarde kunnen toevoegen in projecten. 

Het Rijksbrede programma ‘NL Circulair in 2050’ is erop gericht om in 2030 50 % minder primaire grondstoffen te gebruiken. Vijf transitieagenda’s moeten helpen het roer om te gooien. Volgens Arjen van Nieuwenhuijzen, expert herwinbare energie, water en grondstoffen, zorgt een dergelijk visiedocument voor een welkome stroomversnelling. ‘Er wordt nu merkbaar anders gedacht, meer disruptief en vanuit de overtuiging dat het ook echt anders kàn. De tijd is rijp om grotere stappen te zetten.’ Binnen Witteveen+Bos past Arjen al ruim 15 jaar circulaire principes toe in zijn werk. ‘Bij zuiveringsinstallaties, stortplaatsen en milieustraten zochten we vanuit milieuoogpunt al langer naar mogelijkheden om water, energie en grondstoffen te hergebruiken. We zijn dus al langer gewend om circulair te denken. Doordat wij gemakkelijk kruisverbanden leggen en integraal denken ben ik ervan overtuigd dat wij als ingenieurs kunnen helpen de transitie te versnellen. Onder meer door onze duurzame ontwerpprincipes te hanteren, stimuleren we onszelf, onze klanten en betrokken stakeholders anders naar de opgave te kijken’. 

Steeds meer opdrachtgevers hebben de ambitie om afscheid te nemen van hun lineaire processen en zelf te zorgen dat hun energiehuishouding op orde is en materialen herbruikbaar zijn. Rob Dijcker houdt zich al ruim 12 jaar bezig met circulaire economie en reststoffen. Zo hielp hij Hoogheemraadschap Delfland bij het opstellen van hun strategie ‘Delfland Circulair’: ‘We begonnen met een analyse op circulariteit en zelfvoorzienendheid. De strategie staat inmiddels en vanuit werksessies met medewerkers zijn goede circulaire ideeën opgehaald, waarmee Delfland concrete stappen gaat zetten’. Ook het Waterschap Vallei en Veluwe wil in 2050 volledig circulair zijn en om dit bereiken wil zij dat vanaf 2025 al haar lange termijn keuzes volledig circulair zijn. Rob en Arjen helpen het waterschap bij het verwezenlijken van de ambities. Hierin werken zij samen met adviesbureau Metabolic, gespecialiseerd in industriële ecologie. Met behulp van ‘material flow analysis’ analyseerde Rob de stromen in de keten en mogelijke maatregelen om kringlopen te sluiten en klimaatneutraal te worden in 2050. ‘Maatregelen om circulair te worden grijpen vaak in op bestaande systemen. Bij Vallei en Veluwe rees al snel de vraag ‘Moet het hele systeem niet om?’. Door uit te zoomen zie je dat juist op de huidige systeemgrenzen nieuwe mogelijkheden ontstaan. We moeten op een ander niveau naar de opgave kijken. Als ingenieurs komen we als het ware vanuit de techniek omhoog. We helpen onze opdrachtgevers bij hun ambitie en strategie en kunnen dit doorvertalen naar (technische) opgaven die opgelost kunnen worden.’

Romeo Neuteboom Spijker, projectmanager en programmatrekker Circulaire economie bij Waterschap Vallei en Veluwe is blij met de samenwerking: ‘Waterschap Vallei en Veluwe heeft hoge ambities waar het gaat om circulaire economie. Het is een fantastisch en jong vakgebied vol innovaties dat nieuwe expertises en samenwerkingen vraagt. De samenwerking van Witteveen+Bos met Metabolic blijkt een goede combinatie, zo merken wij.’ ‘Om een goed circulair ontwerp te maken, zou je de levenscyclus-loop eigenlijk drie keer moeten doordenken voordat je het ontwerp afrondt. Alleen al door een deconstructieplan te maken, wordt het ontwerp beter’, aldus Rob.

In 2017 werkte Witteveen+Bos samen met Rijkswaterstaat aan de ‘Handleiding Circulair ontwerpen in het MIRT-proces’. In bijvoorbeeld grote infraprojecten zoals InnovA58 kunnen daarmee circulaire afwegingen worden gemaakt. Ook deed Rob binnen het Impulsprogramma van Rijkswaterstaat onderzoek naar mogelijk hergebruik van de overbodig geraakte stalen boogbrug over de Lek bij Vianen. De uitkomst was opvallend. ‘De aanbesteding voor de sloop van de brug was al in voorbereiding toen ik gevraagd werd te helpen bij een snelle analyse op hergebruik en duurzaamheidswinsten. Wat bleek? De fietsbrug en hoofdbrug zijn in goede conditie om te hergebruiken en demonteren zou voordeliger zijn dan slopen. Als gevolg van de aangetoonde duurzaamheidswinsten is de aanbesteding tot traditionele sloop van de boogbrug stilgelegd en worden hergebruikopties verder onderzocht. Door de huidige systeemgrenzen ter discussie te stellen en meer vanuit kringlopen te denken, kunnen we onze impact vergroten.

Arjen vult aan: ‘Als ingenieur zitten wij vaak aan de knoppen en hebben we invloed op de keuzes die gemaakt moeten worden. We moeten al meteen vanaf het begin rekening houden met de hele levenscyclus, zowel functioneel als technisch. Het betekent vooruitdenken over materiaalgebruik op alle niveaus en in alle levensfasen van een object. Door aan de voorkant bewust te zijn van de impact die je hebt met je ontwerp kun je samen met de opdrachtgever en stakeholders op zoek naar de beste oplossing. De traditionele (lineaire) aanpak in de sector is daarbij nog een uitdaging’. ‘We zullen opdrachtgevers nog meer actief moeten laten zien wat er mogelijk is, want er is echt meer ruimte nodig voor circulariteit in de opgaven. Door breder te beoordelen dan op de prijs alleen krijg je een betere oplossing’.

En dat het onderwerp circulariteit zich niet tot de landsgrenzen beperkt blijkt ook uit het in december 2017 ondertekende convenant ‘ReCirc Singapore’. Arjen is trots op deze mijlpaal: ‘Na ruim een jaar kneden en bouwen met partners - want dit doe je niet alleen - ligt er nu een aanpak waarmee we samen circulaire oplossingen gaan creëren op het gebied van water-, slib- en afvalverwerking en grondstoffenterugwinning in Singapore en Nederland. Circulariteit verbindt op alle fronten, dat maakt het superleuk. Maar ook noodzakelijk. Willen we in 2050 circulair zijn, dan moet vanaf nu in de basis ieder ontwerp circulair zijn’. ‘En daarbij zou ieder ontwerp van ons ook een deconstructieplan moeten bevatten’, scherpt Rob de ambitie aan.